تراژدی تلخ زوال جنگل‌های زاگرس/ معیشت مردمانی که به مخاطره افتاده است+تصاویر

جنگل هایی که خاکستر می شوند

هرچند بارندگی‌های مطلوب در استان زرخیز کهگیلویه و بویراحمد به نوعی پیام آور نشاط و سرسبزی در این استان به شمار می روند اما روی دیگر سکه نشان می دهد که با خشک شدن مراتع و علوفه های جنگلی، در صورت کوچکترین حادثه و بی احتیاطی می توان پایان غم انگیزی را برای طبیعت شاهد بود چرا که می تواند جنگلی را یک شبه به خاکستر تبدیل کند.

بنابراین مراتع و جنگل های بلوط از جمله ثروت‌های با ارزش دیار زاگرس به شمار می روند که نقش کلیدی در ایجاد زیستگاه‌های حیات وحش،حفظ گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری، حفظ آب و خاک،تولید اکسیژن، کاهش آلودگی، جذب دی‌اکسید کربن، کنترل ریزگردها و دیگر موارد را  برعهده دارند.

تقابل با آتش با دستان خالی

این درحالی است که از اواخر اردیبهشت ماه هر روز آتش سوزی ها قسمتی از جنگل‌ها و مراتع کهگیلویه و بویراحمد را درنوردیده که برخی از این آتش سوزی‌ها روزها هم به طول انجامیده و علت هم تنها همان عامل انسانی بوده است و بس"،اما در تقابل با آتش سوزی های گسترده و سریالی دراین استان زاگرس نشین ،هنوز به سبک انسان های اولیه با همان دستان خالی و در بهترین شرایط با بیل و کلنگ به مقابله با چنین بحران و حوادثی رفتند و از سوی دیگر نبود امکانات مناسب اطفای حریق، هر روز این آتش‌ها را شعله‌ور تر کرد درحالی که شاهد نابودی بیشتر پوشش‌های گیاهی و گونه های جانوری بوده ایم.

اگرچه در اواخر اردیبهشت ماه بود که زبانه های آتش در مراتع دژسلیمان گچساران جولان می دهد،روز بعد هم پلاک انبارشاهی، تپه های کارکنان دولت ،باغ فردوس،سرآبننیز میزبان شعله های آتش می شوند، آتش بی مهابا در مراتع این شهرستان شعله می کشد و ده ها هکتار را طعمه حریق می کند،بعد از آن هم آتش به جان ارتفاعات شمال گچساران( بی بی جون ،خنگ بنار،آبریگون و گناوه لری )افتاد که بیش از چهار روز تمام سوخت و سوزاند و حدود 200هکتار از جنگل های گچساران طعمه زبانه های بی رحم  آتش شد.

رقص شعله های آتش درجنگل های زاگرس

بازهم شعله‌های آتش از ساعت 7 عصر پنجشنبه 8 خردادماه بر دامنه‌های منطقه حفاظت شده خاییز کهگیلویه زبانه کشید که پس از تلاشی 4روزه مهار می شود،درحالی که رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه ۵۰ درصد دام و ۴۰ درصد آب کشور از طریق جنگل‌های زاگرس تامین می‌شود، از نابودی ۴۰ درصدی جنگل‌های خاییز در این آتش‌سوزی خبر داده بود.

معیشت 1/5 میلیون نفر وابسته به جنگل های زاگرس

هرچند فریبرز غیبی در این خصوص گفته بود جنگل‌های زاگرس یکی از مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی کشور هستند و بیش از ۸۰ درصد عشایر کشور و بیش از ۵۰ درصد دام کشور در آن منطقه وجود دارد،معیشت حدود یک و نیم میلیون نفر از مردم ساکن در این مناطق وابسته به جنگل های زاگرس است که ۴۰ درصد آب کشور از آن منطقه تامین می شود و این مناطق در وضعیت اجتماعی و اقتصادی ۱۱ استان زاگرس نشین نقش اساسی دارند و به طور کل یک منطقه استراتژیک برای کشور است.

6میلیون هکتار جنگل

وی بازهم ادامه داده که منطقه زاگرس حدود ۳۰ میلیون هکتار وسعت دارد که در این ۳۰ میلیون هکتار، ۶ میلیون هکتار جنگل است و تیپ جنگل ها نیز بلوط است، گونه مقاوم و خشکی پسندی که قدمتی بیش از پنج هزار و ۵۰۰ سال دارند و همچنین ۱۸۰ گونه درختی و درختچه دراین جنگل ها وجود دارد.

رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها تصریح کرده مطالعات انجام شده در زاگرس  نشان داد که ۶۰ درصد جنگل‌های زاگرس دارای تاج پوشش درختی و درختچه ای کمتر از ۲۵ درصد هستند که این امر علاوه بر تاثیر عوامل طبیعی نظیر خشکسالی و سیل و اثرات تغییر اقلیم و ... متاثر از عوامل انسانی نظیر فشاردام، زراعت زیرآشکوب، قطع درختان به منظور مصارف سوختی و تغییر کاربری، آتش سوزی و  ... بوده و یکی از اهداف مهم سازمان جنگل ها در زاگرس توسعه و احیا و غنی سازی این جنگل ها با گونه های بومی و با مشارکت جوامع محلی است.

نابودی 40درصدی خائیز

غیبی در پایان گفته بود در جریان آتش سوزی منطقه ۱۰۰ هکتاری حفاظت شده خاییز براساس آمار مسئولان منطقه، ۴۰ درصد از این ۱۰۰ هکتار آسیب دیده و در اولین فرصت خسارت های وارد شده برآورد خواهد شد و مناطق آسیب دیده امسال قطعا احیاء خواهند شد.

روزی که قلب زاگرس سوخت

این درحالی است که زبانه های بی رحم آتش صدها هکتار از جنگل های بلوط این استان را نشانه رفت و کمبود امکانات ،تجهیزات تخصصی اطفاع حریق و نیز برخی بی تدبیری های مسئولین به سان بنزینی شد بر پیکر این آتش تا شعله‌ ورتر شود و قلب زاگرس بیشتر بسوزد،چرا که بلوط های کهگیلویه و بویراحمد ، پوشش گیاهی و گونه های جانوری اش قربانی بی مبالاتی انسان ها و کمبود امکانات شدند.

با این تفاسیر شمار آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران، از اندازه گذشته است و دیگر نمی‌توان خوش‌باورانه آن‌ را در شمار "بلایای طبیعی" برشمرد و از زیر بار مسئولیت پدید آمدن آن شانه خالی کرد. آمارهایی که در سال‌های گذشته و حتی همین هفته‌ها از آتش گرفتن گستره‌های پُرشماری از جنگل‌های ایران منتشر شده است خود گویای ژرفای چنین فاجعه‌ای است؛ فاجعه‌ای ملی که زیست‌بوم ما را به ‌روزهای مبادا دچار کرده است.

رضا بیانی، مدیرکل دفتر مهندسی و مطالعات سازمان جنگل‌ها همزمان با روز جهانی محیط‌زیست در سال جاری (۱۶ خردادماه) خبر از تخریب سالانه ۱۲ هزار هکتار جنگل در کشور آن هم در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ داده است و بر اساس آنچه او گفته است تنها در ۵ سال اخیر ۶۰ هزار هکتار از جنگل‌های کشور به دلیل حریق، آفات و بیماری، سدسازی، جاده‌کشی، فعالیت‌های عمرانی و قاچاق چوب نابود شده است.

انسان عامل 90درصد آتش سوزی ها

 این درحالی است که وسعت جنگل‌های زاگرس نیز نسبت به دهه‌های گذشته کاهش یافته است. آنطور که گزارش‌های رسمی از سازمان جنگل‌ها می‌گوید بیش از ۲۴۰ آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی کشور در سه ماهه ابتدایی سال جاری داشته‌ایم که در جای خود رقم بزرگی است اما کارشناسان می‌گویند جنگل‌های ایران در دو دهه اخیر تنش‌های زیادی را از میزان آتش‌سوزی تجربه کرده است و طبق آماری که سازمان جنگل‌ها اعلام کرده ۹۰ درصد منشأ آتش‌سوزی‌ها عامل انسانی است.

بنابراین هادی کیادلیری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم و تحقیقات در گفت گو با رسانه ها مهم‌ترین دلیل آتش‌سوزی جنگل‌های کشور را عامل انسانی می‌داند و می‌گوید: بی‌توجهی گردشگران، ایجاد آتش‌سوزی عمدی برای تصاحب زمین جنگل‌ها و خشکسالی این سال‌ها بر شدت آتش‌سوزی‌ها افزوده است و نبود تجهیزات مانند بالگرد اطفای حریق باعث شده آتش‌سوزی جنگل‌ها به سادگی خاموش نشود.

تغییر الگوی آتش سوزی ها

وی با بیان اینکه آتش‌سوزی جنگل‌های کشور به راحتی مهار نمی‌شود، می‌ افزاید:در ایام تابستان هر لحظه امکان آتش‌سوزی وجود دارد و هرچه به سمت پاییز می‌رویم خطر آتش‌سوزی بیشتر است،چراکه  الگوهای آتش‌سوزی تغییر کرده است یعنی هم الگوهای زمانی تغییر کرده و هم شدت آن تغییر کرده است.

رئیس سابق انجمن جنگلبانی ایران ادامه می‌دهد:در زاگرس نیز بارندگی‌های سیل‌آسا در یک دوره زمانی کوتاه مدت رخ می‌دهد و اکنون بارندگی طولانی مدت نداریم، بارندگی‌ها موجب می‌شود علوفه‌ها سبز شود و تراکم گیاهان افزایش یابد و در نهایت گرمای هوا به راحتی باعث آتش‌سوزی می‌شود. می‌توان گفت مجموعه‌ای از عوامل در آتش‌سوزی جنگل‌ها دخیل هستند و تغییر اقلیم نیز مزید بر علت شده است وگرنه در گذشته هم ایران کشوری بوده که خشکسالی را تجربه کرده است اما چون اکوسیستم‌ها پایدار بوده، جنگل‌ها دوام آورده است.

آغاز زوال جنگل های زاگرس

وی تاکید می‌کند که زوال جنگل‌های کشور سال‌هاست آغاز شده و باید منتظر آتش‌سوزی‌های گسترده در جنگل‌ها بود، استعداد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور به دلیل دخالت‌های انسانی افزایش یافته است زیرا جنگل‌ها به دلایل مختلف تُنُک شده‌اند و از جمعیت درختان کاسته شده از طرفی در یکی دو دهه گذشته، تغییر اقلیم صورت گرفته و به طور متوسط ۱.۳ درجه سلسیوس افزایش دما صورت گرفته و در جنگل‌های زاگرس، ۷۰ میلی‌متر بارندگی کاهش یافته است.میزان افرادی که وارد جنگل‌ها می‌شوند نیز به دلیل رشد جمعیت و وابستگی‌های معیشتی افزایش یافته است.

عوامل اصلی آتش سوزی ها

کیادلیری با بیان این مطلب باز هم می‌گوید: اکنون در جنگل‌های زاگرس ۱۹ میلیون واحد دامی وجود دارد و ۴۰۰ هزار خانوار نیز در جنگل‌های زاگرس زندگی می‌کنند. وضع جنگل‌های شمال نیز بهتر از زاگرس نیست در جنگل‌های شمال نیز بین ۳ تا ۴ میلیون دام هنوز در جنگل وجود دارد. علاوه بر این ورود گردشگران به عرصه‌های جنگلی نیز استعداد آتش‌سوزی را بیشتر کرده است. این عوامل دست به دست هم داده تا در دهه‌های اخیر آتش‌سوزی بیشتر شود. البته ممکن است در یکسال میزان آتش‌سوزی کمتر و در یک سال بیشتر باشد ولی مهم روند اصلی حریق است که رو به افزایش است.»

البته کیادلیری مقایسه آتش‌سوزی جنگل‌های ایران با سایر کشورها را بی‌معنی می‌داند و می‌گوید: نباید فراموش کرد که جنگل‌ها با یکدیگر متفاوت است و نمی‌توان آنها را باهم مقایسه کرد تا به این نتیجه رسید که آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران وضع بهتری نسبت به سایر کشورها دارد چون حدود ۷ تا ۸ درصد مساحت ایران عرصه جنگلی است و جز کشورهای با پوشش بسیار کم جنگلی است و نمی‌توان آن را با کشوری که ۴۰ درصد پوشش جنگلی دارد، مقایسه کرد.

آموزش راهکار مقابله با آتش سوزی جنگل ها

وی در عین حال تاکید می‌کند که آموزش و آگاهی دادن به گردشگران به ویژه روستاییان و عشایر منطقه و تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد و تهیه راه حل عملی برای مقابله با آتش‌سوزی از راهکارهایی است که می‌تواند از تبعات آتش‌سوزی جنگل‌ها و تخریب جنگل‌های باقی مانده جلوگیری کند.

نقش جنگل‌های معیشتی زاگرس

این عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات در بخش دیگری از اظهاراتش با رسانه ها می گوید: جنگل‌های زاگرسی، جنگل‌های معیشتی هستند، به این معنی که معیشت مردم این مناطق با جنگل گره خورده است، این شرایط هم دارای بعد مثبت و هم بعد منفی است، از این جهت که هم با افزایش سطح آگاهی می‌توان به مشارکت مردمی در حفظ جنگل‌ها امیدوار بود و از سوی دیگر ممکن است مردم در اکوسیستم دخالت کنند و برای کسب منافع تغییرات نامطلوبی ایجاد کنند.

عوامل خشکیدگی زاگرس و عامل افزایش آتش سوزی

وی با اشاره به اینکه منطقه زاگرس به عنوان یکی از منابع اصلی آبی کشور محسوب می‌شود، توسعه پروژه‌های انتقال آب را یکی از عوامل دخیل در افزایش آتش سوزی‌ها در این منطقه برشمرد و می افزاید: تغییر مسیر آب باعث خشک شدن بسیاری از رودها و چشمه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی در این منطقه شده و در نتیجه طبیعت رو به خشکی رفته است، درختان حاشیه رودها خشک شده و با ضعیف شدن منابع آبی به شکل گیاهان علفی تغییر کرده‌اند و با کوچک‌ترین جرقه‌ای آتش می‌گیرند.

انتظار آتش سوزی های گسترده

کیا دلیری با تاکید بر اینکه در منطقه زاگرس ما به مساله زوال جنگل درگیر هستیم، خاطرنشان می کند: در این شرایط مجموعه‌ای از عوامل باعث تغییرات می‌شوند و نمی‌توان یک عامل را در وقوع چنین آتش سوزی‌های مهیب و جبران ناپذیری معرفی کرد، زوال جنگل های زاگرس سالهاست آغاز شده و باید منتظر آتش سوزی های گسترده و بیشتری در این منطقه باشیم که توجه به روند رو به زوال جنگل‌های زاگرسی آتش سوزی تهدید یکی دو روزه به حساب نمی‌آید، باید منتظر آتش سوزی‌های بیشتر و گسترده‌تر هم باشیم.

عدم تأمین امکانات اولیه حفاظت از جنگل ها

عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات با بیان اینکه سازمان جنگل از لحاظ ساختاری یک سازمان ضعیف و دسته چندم در کشور محسوب می‌شود که عهده دار سنگین‌ترین وظایف حکومتی است، بیان می کند: این سازمان باید از ۸۳ درصد وسعت منابع طبیعی کشور حفاظت کند در حالی که حتی توان تأمین امکانات اولیه حفاظت از جنگل را ندارد، مشکلات ساختاری این سازمان و فسادزا بودن قرارگیری آن در زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی بهترین راه برای بهبود عملکرد آن را جدا شدنش از زیرمجموعه این وزارتخانه و ایجاد وزارت منابع طبیعی دانست.

تامین40درصد منابع آب شیرین کشور

کیا دلیری درادامه می گوید: نگاه به اکوسیستم از جنس نگاه امنیت حیاتی کشور است که امنیت ملی ما را در دراز مدت تضمین می‌کند، آن‌هم در مورد جنگل‌های زاگرس که ۴۰ درصد منابع آب شیرین کشور را تأمین می‌کنند و اگر از بین بروند مشخص نیست چه هزینه بی بازگشتی برای کشور به همراه دارد. به همین دلیل معتقدم باید نگاه به منابع طبیعی در کشور تغییر کند.

با این وجود بسیاری از کارشناسان بر این باورند که آتش سوزی در تمامی کشورها رخ می دهد اما کشورهای پیشرفته با ایجاد ناوگان پیشرفته و واکنش سریع، آتش سوزی ها را به گونه ای مهار می کنند که حداقل خسارات را به همراه دارند اما در ایران به علت نبود سیستم آمایش و کنترل لحظه ای و نیروی انسانی متخصص و همچنین تجهیزات اطفای حریق ابتدایی و قدیمی خسارات  آتش سوزی ها بسیار گسترده و غیرقابل جبران است.

کمبود بالگرد اطفای حریق

برخی ها نیز با انتقاد از کمبود بالگرد اطفای حریق در کشور معتقدند در مناطق صعب العبور و شیب دار امکان جابجایی نیرو با روش های متعارف امکان پذیر نیست و باید نیروهای اطفای حریق با استفاده از بالگرد و هواپیماهای مخصوص جابجا شوند این در حالی است که در کشور با کمبود بالگرد اطفای حریق موجه هستیم و بالگردهای موجود نیز به میزان بسیار محدودی در کشور وجود داشته و بالگردهای مناسبی نیستند به گونه ای که از مخزن مناسب برای حمل آب برخوردار نبوده و بیشتر برای جابجایی نیرو استفاده می شوند.

 توسعه شبکه اطفای حریق کشور

بر اساس گفته های متولیان امر در کشور شبکه حمل ونقل مناسب هوایی برای اطفای حریق ساماندهی نشده و با توجه به دیده شدن این موضوع در برنامه ششم انتظار می رود دولت از تمامی امکانات برای تجهیز و توسعه شبکه اطفای حریق کشور مانند استفاده از بالگرد و هواپیماهای مخصوص استفاده لازم را داشته باشد.

نقش آموزش و فرهنگ سازی

طبق اظهارات برخی کارشناسان عرصه منابع طبیعی؛ فرهنگ‌سازی مولفه اصلی در پیشگیری از وقوع آتش سوزی جنگل‌ها بوده و نقش آموزش و فرهنگ سازی و توانمندسازی جوامع بومی و محلی در پیشگیری از آتش سوزی جنگل ها و مراتع بسیار موثر است از این رو انگیزه داوطلبانه افراد برای حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی باید ترغیب شود زیرا هنوز برخی افراد به ارزش و اهمیت محیط زیست و منابع طبیعی واقف نبوده و نسبت به اثرات تخریب محیط زیست آگاهی مناسب ندارند.

گفتنی است سالانه ۱۵ هزار هکتار جنگل‌ و مرتع در ایران بویژه در فصل گرما در آتش می‌سوزد و برآورد می‌شود 90 درصد این آتش‌سوزی‌ها بر اثر عوامل انسانی باشند،حجم زیاد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور طی سال‌های اخیر این پرسش را در ذهن مطرح می‌کند آیا نمی‌توان با اصلاح رویه‌های غلط و با رویه‌های صحیح‌تر از وقوع چنین حجمی از خسارت جلوگیری کرد؟.

حال باید گفت که آیا براستی کشوری که تنها ۸/۸ درصدش را جنگل در برگرفته، رواست که همین اندک ذخیره گاه‌های کشور را که تأمین کننده بخش مهمی از آب کشور است در آتش بسوزد و تدبیری برای جلوگیری از آن اندیشیده نشود؟.

انتهای پیام/